83
helemaal precies tot uitdrukking kan brengen, aan U te
suggereren.
Mijn tweede conclusie is, dat onderwijs en opvoeding gericht zul
len moeten zijn op het voortbrengen van een mensentype, dat de
eigen specialisatie steeds weet te zien in het grotere geheel, en dat
in elk geval zoveel algemeen maatschappelijke ontwikkeling heeft
dat een reëel gesprek tussen verschillende wetenschappen mogelijk
wordt. Om dit nu nog enigszins toe te spitsen naar de universiteit,
waarover ik tot nu toe nog niet gesproken heb, moet ik uw aandacht
vragen voor een onderscheid dat tegenwoordig gemaakt wordt bin
nen het wetenschappelijk kennen. Ik bedoel hier een onderscheid
dat sinds de kritiek op de bestaande sociologie losgekomen is en
voortdurend naar voren gebracht wordt: het onderscheid tussen
instrumenteel kennen en weten en emancipatoir kennen en weten.
Ik moet daartoe nog even uw aandacht vragen voor iets wat
misschien in eerste aanleg een zaak lijkt te zijn voor sociologen.
De sociologie zoals die tot voor enkele jaren beoefend werd, zag
het als haar ideaal om kennis van de samenleving te verkrijgen,
vergelijkbaar met die van de natuurwetenschappen. Deze op
natuurwetenschappelijke wijze verkregen kennis van de samenleving
is in deze zin instrumenteel dat zij de intellectuele beheersing van
de realiteit mogelijk maakt en dat betekent tegelijkertijd dat zij
gebruikt kan worden als technisch bruikbare kennis en aldus mo
gelijkheid biedt tot technische beheersing van de menselijke wer
kelijkheid. U kent deze gang van zaken uit de relatie tussen natuur
wetenschappen en techniek of technologie. Sociologie op deze
manier bedreven levert kennis die bruikbaar is voor technische
beheersing van de sociale werkelijkheid. Dat betekent dat de
sociologie de kennis leverde die het mogelijk maakt de mensen
technisch te beheersen of, als U wilt, te manipuleren. Kennis die de
beheersing van de mens door de medemens mogelijk maakt is de
facto kennis in dienst van de machtigen in de samenleving en in het
beste geval kennis die aan iedereen de wapens levert voor
de strijd van allen tegen allen. In elk geval draagt een dergelijke
kennis niet bij tot de problematiek van het goede samenleven.
Daarvoor is een andere soort van kennis nodig. En daarom wordt
op het ogenblik geeist een emancipatoire kennis, een kennis die
de samenleving ontmaskert, die laat zien dat de samenleving niet
hoeft te zijn wat ze is en dat zij niet de enig mogelijke is, dat er
alternatieven mogelijk zijn. Deze kennis moet, zoals ik dat heb
pogen te doen, de irrationaliteit van de samenleving bloot leggen
om aldus de mensen bewust te maken dat de maatschappij, wil zij
haar menselijkheid niet totaal verliezen, anders moet worden. Een
wetenschap dus die zich in dienst stelt van het zoeken der mensen
om tot een meer menselijke, meer bevredigende samenleving te
komen. Wat hebt U, technici daar nu mee te maken U hebt toch,
anders dan de socioloog te doen met een kennis die natuurweten
schappelijk is en per se instrumentele kennis. U moet echter weten
