en gekarteerd door Symon Fransz van Merwen, later de eerste
Nederlandse hoogleraar in het landmeten te Leiden. Op deze kaart
is een schaal (met er boven een passer) getekend, waaronder het
navolgende rijmpje staat:
„Oopent de passer opt lant ende draecht dan die wyte op ten
lere (ladder)
„Dat maeckt dan tgetal Roeden bekent, luttel min of te mere".
Toen de kaart werd gemaakt, was Tyge Brahe dus 29 jaar oud,
doch de prachtig getekende schaal van het Leidse plan doet een
ontwikkeling vermoeden, die veel ouder is dan 29 jaren. En in
derdaad, wanneer we dieper graven ontmoeten we al spoedig aan
wijzingen, die ons doen inzien, dat de kaartschaal al bestond vóór
Brahe geboren werd.
Kaartschaal dateert van vóór 1546.
Zo bevindt zich b.v. in het oud-archief van het Hoogheemraad
schap van Rijnland een kaart van de Grote polder onder Zoeter-
woude, gemeten en gekarteerd in 1545 door Mr. Pieter Sluyter,
gezworen landmeter van Rijnland; de kaart is voorzien van een
schaal: 100 roeden 61 mm. Ook andere kaarten van Sluyter,
elders in archieven aanwezig, zijn van een schaaltekening voor
zien. Op het Algemeen Rijksarchief te 's-Gravenhage treft men
verscheidene kaarten aan van vóór Brahe's werkzaamheid, zo
o.a. een groot Plan van de hand van Jasper Adriaansz uit het jaar
1549, voorzien van de tekening van een schaalstok (100 roeden
65 mm); een kaart ter grootte van een kadastraal plan, anno 1554,
gemaakt door een onbekend landmeter en op schaal getekend; van
Symon Meeüwsz die omstreeks 1545 geheel Rijnland heeft op
gemeten, vermoedelijk in samenwerking met andere landmeters
is er een kaart van de in 1539 bedijkte landen op Putten, vervaar
digd in Februari 1548 op een schaal van 100 roeden 78 mm.
En zo zou men zonder veel moeite verscheidene andere kaarten
kunnen noemen, als even zovele bewijzen voor de stelling, dat de
„schaal" veel ouder is dan 400 jaar. 60
„Opte cleyne maten" of „upte cleyne voet".
Eeuwen geleden sprak men niet van het „tekenen op schaal",
doch van „het stellen op de cleyne maten" of „op de cleyne voet".
Ook de bekende Instructie van 10 Januari 1600 voor de land
meterscolleges aan de Leidse Universiteit ontworpen door Simon
Stevin en uitgevaardigd door Prins Maurits (een volgend artikel
zal hierover handelen) werkt met het begrip „cleijne voet-
160
60) J. H. Hingman, Inventaris der verzameling van kaarten in het Alg. Rijks
Archief, dl. II 's Hage 1871, nos. 2452, 1428 en 2083.
