W. KOOPMANS:
Landmeten en Landmefersinsfrumenfen (II)
In ons eerste artikel zie dit Orgaan, nummer van November
1953 schetsten wij in korte trekken de meetmethoden en gereed
schappen uit de oudste tijden. In verschillende geschiedenisonder
delen zijn gegevens uit de 3e tot de 10e eeuw zeer schaars. Reeds
in onze opstellen over „Kadasters in de Oudheid" constateerden
wij met spijt het ontbreken van de nodige gegevens om te komen
tot een gesloten overzicht van ons vak. Ook voor wat de in
strumenten betreft is het weinig anders. De duisternis van de vroege
middeleeuwen verduistert ook het werk van de landmeters. Feitelijk
vinden we over ons onderwerp geen belangrijke geschriften tot
aan het tijdstip, dat een halve eeuw na de ontdekking van Amerika
door Columbus ligt (Columbus zeilde op een draaikompas pi
voted compass dat toen reeds vrij algemeen in gebruik was).
In 1556 publiceerde Agricola zijn „De Re Metallica", dat wij
kennen uit de vertaling van 1912 van de vroegere president van
de Verenigde Staten van Noord-Amerika Hoover en zijn vrouw.
Het is een werk over de mijnbouw, waarvan een hoofdstuk is
gewijd aan beschrijving van instrumenten en methoden bij het
mijnmeten. Van die tijd af kunnen wij gewagen van regelmatige
vooruitgang op elk onderdeel van dit gebied. Een kort overzicht
volgt hier.
Het kompas.
Men heeft lang gemeend, dat het kompas van Chinese origine
is en dat de kennis van dit instrument naar Europa kwam door
mededelingen van de vermaarde wereldreiziger Marco Polo (1254
1324), maar bevoegde deskundigen van deze tijd4) weten, dat het
natte kompas in China vóór onze 12e eeuw niet bestond; dat de
eerste aanhaling, authentieke aanhaling dan, van het droge kompas
wordt gevonden bij de Engelsman Alexander Neckam, die stierf
in 1217 en dat het droge kompas van Europa uit in Japan en
later in China bekend werd. De eerste beschrijving komt waar
schijnlijk voor in „Epistola de magnete" van Petrus van Maricourt
(1269).
Men spreekt van „droog"kompas, als de kompasketel ledig is.
In dit geval is de roos zeer licht. Bij de vloeistofkompassen is de
ketel gevuld met een mengsel van alcohol en water.
Het eerste kompas, dat in Engeland en Duitsland bij het mijn-
2
4) B. S. Lyman „Notes on mine surveying instruments" in: Transactions Am.
Inst, of mining Engineers, 1901, dl. 31, biz. 56.
