leerboek „Practyck des Landmetens", dat in 1600 het licht zag
en sedert dien zeer vele herdrukken beleefde 2).
Naar mijn gevoel verre boven deze gewestelijke en landelijke
topfiguren op landmeetkundig gebied schittert de 16e eeuwer mr
Jacob de Landmetere, Jacob van Deventer wiens naam tot ver
buiten zijn geboortestad beroemd werd, zonder wiens landmeters-
werk haast geen Heemschutboekje geschreven wordt en de ont-
wikkelingshistorie van de cartografie en van de stedebouw in
Nederland minder overzichtelijk zou zijn.
Kaarten der Nederlandse steden.
De meesten onzer lezers zullen ongetwijfeld wel een of meer
plattegronden van 16e eeuwse steden der Nederlanden onder ogen
hebben gehad, alle van één maker, alle op nagenoeg dezelfde
kaartschaal en gekleurd op een kleurpatroon dat ook vierhonderd
jaren later nog wordt gevolgd. Nagenoeg alle ommuurde Neder
landse plaatsen uit de 16e eeuw, ongeveer 230 in totaal, op uni
forme wijze door één man opgemeten en in kaart gebracht, voor
waar een monument niet alleen voor de Nederlandse cartografie,
maar ook voor deze grootste der landmeters uit de Lage Landen.
Wie van het Kadaster deze kaarten onder ogen krijgt, wordt
getroffen door de kleuren, die Jacob van Deventer voor zijn plans
gebruikte: de wegen zijn gekleurd met gebrande sienna, de hui
zen met karmijnrood, de kerktorens vallen op door hun cobalt-
blauwe tint en water is licht pruisisch blauw qekleurd. Is het niet,
of we een kadastrale kaart voor ons zien? Als wij bedenken, dat
de stadsplattegronden van vóór het optreden van Jacob van
Deventer meer het karakter hadden van panoramatekeningen en
situatieschetsen, dan vragen wij ons af hoe het mogelijk was, dat
binnen enkele tientallen jaren de kaartenmakerij kon evoluëren
van een ruwe schilderij tot een voor die tijd prachtig en juist
grafisch beeld van een stad en zijn omgeving. Enige zeer voor
name factoren hebben het hunne hiertoe bijgedragen, n.l. het op
treden van mannen als Gemma Frisius als popularisator van de
mathematische wetenschap in de omgeving van de Leuvense Uni
versiteit (toen nog de enige in de Nederlanden) en de ongekende
uitbreiding van de macht van de Bourgondiërs over de Neder
landse gewesten, welke in het optreden van Karei V haar bekro
ning vond en welke met een naar centralisatie strevende bestuurs-
hervorming gepaard ging.
Gemma Frisius en Jacob van Deventer.
Het moge zijn, dat reeds in de 14e eeuw Dominicus Parisiensis
een in drie boeken verdeelde Practica geometria,t schreef3),
welk werkje aan het einde van die eeuw (vermoedelijk ten be
hoeve van de landmeters die arbeid verrichtten voor de koloni-
211
